بسمه تعالی
درپاسخ به شیوه ی تشخیص سوم شخص مفرد ماضی نقلی از فعل اسنادی:
فعلِ «است»، گاه فعل اصلی جمله است و این زمانی روی می دهد که از مصدر"بودن" ساخته شده باشد و گاه فعل معین (کمکی) محسوب می شود و این زمانی است که قبلش صفت مفعولی آمده باشد ملاک ما در تشخیص فعل "مصدر" است.
به عنوان مثال:
در فعل "گفته است" مصدر "گفتن" است پس فعل "است" برای کمک به صرف این مصدر آمده است دراین صورت فعل کمکی خواهد بود.
پاسخی دیگر:
1. در سوم شخص مفرد، کلمه ی قبل از (است) اگر صفت مفعولی باشد یعنی بن ماضی + ﻪ ←فعل ماضی نقلی است مثل : گفته است – رفته است – شنیده است – خوانده است.
2. استثناء کلمات ( خسته و [ مانده به معنی خسته]) صفت مفعولی هستند از نظر ساختمان، امّا مسند حساب می شوند مثل : خسته است، مانده است←است←فعل اسنادی است زیرا خسته و مانده با جزء (تر) گسترش می یابد. مانند : خسته تر، مانده تر←معنی می دهد.
3. هرکلمه ای غیر از صفت مفعولی، قبل از (است) باید مسند است چه اسم باشد چه صفت. مثلاً: او گل است . میز چوب است. گل زیباست. گل، چوب و زیبا مسند هستند.
4. اگر قبل از فعل(است) صفت بیاید غیر از صفت مفعولی با(تر) قابل گسترش است و در نتیجه مسند است:او خوب است ← خوب تر است← خوب تر= مسند
نتیجه بحث :
او رفته است . رفته است ماضی نقلی او خسته است. خسته مسند
حرف گفتنی است. گفتنی مسند.
صفت مفعولی نشانه ی ماضی نقلی است به استثناء ، ( خسته = مانده).
پاسخ دیگر به شیوه ی تشخیص سوم شخص مفرد ماضی نقلی از فعل اسنادی:
1. در سوم شخص مفرد، کلمه ی قبل از (است) اگر صفت مفعولی باشد یعنی بن ماضی + ﻪ ←فعل ماضی نقلی است مثل : گفته است – رفته است – شنیده است – خوانده است.
2. استثناء کلمات ( خسته و [ مانده به معنی خسته]) صفت مفعولی هستند از نظر ساختمان، امّا مسند حساب می شوند مثل : خسته است، مانده است←است←فعل اسنادی است زیرا خسته و مانده با جزء (تر) گسترش می یابد. مانند : خسته تر، مانده تر←معنی می دهد.
3. هرکلمه ای غیر از صفت مفعولی، قبل از (است) باید مسند است چه اسم باشد چه صفت. مثلاً: او گل است . میز چوب است. گل زیباست. گل، چوب و زیبا مسند هستند.
4. اگر قبل از فعل(است) صفت بیاید غیر از صفت مفعولی با(تر) قابل گسترش است و در نتیجه مسند است:او خوب است ← خوب تر است← خوب تر= مسند
نتیجه بحث :
او رفته است . رفته است ماضی نقلی او خسته است. خسته مسند
حرف گفتنی است. گفتنی مسند.
صفت مفعولی نشانه ی ماضی نقلی است به استثناء ، ( خسته = مانده).
در جواب سوال شیوه تشخیص فعل اِسنادی از ماضی نقلی به این نتیجه می رسیم که:
گویش معیار : افعالی که در زبان فارسی امروز بدون توجه به پیشینه ی آن در زبان باستان رایج و شایع اند و بر اساس قاعده ی بن ماضی + ه = صفت مفعولی فعل معین" کمکی" ( ام – ای – است –ایم- اید- اند ) ساخته می شوند، ماضی نقلی هستند. مانند گفته، رفته، آمده، برده و...
در فعل اِسنادی ما شاهد بن ماضی یا صفت مفعولی نیستیم و واژه ای که پایان"ه" غیر ملفوظ دارد در حقیقت اسم یا صفتی است که نقش مسندی را در جمله ایفا می کند و فعل " اسنادی" جمله است.
برای روشن شدن مطلب مثال های زیر را از نظر می گذرانیم:
- حسین برای دیدن من آمده است.
- علی از اداره بر گشته است.
- برادرم از ورزشگاه نیامده است.
- محسن برای مصاحبه آماده است.
در سه مثال اول شاهد بن ماضی (آمده، برگشته، نیامده) هستیم اما در مثال آخر (آماده) در فارسی امروز بن ماضی نیست و مسند جمله است و فعل"است" فعل اسنادی است. البته در دستور تاریخی فعل " آمادن " به معنی " مهیا شدن و بسیجیدن " بوده است.اما امروزه رایج نیست. همچنین کلمه ی "زنده" در جمله ی " پرنده هنوز زنده است، مسند است.
راویه کردافشاری شماره پرسنلی 41706726 دبیر ادبیات ناحیه 3 قم
به یاد سهراب